پوش باتن یا شستی چیست؟
پوش باتن یا شستی، ابزاری با مکانیزم سوئیچی است که برای کنترل عملیات یک سیستم یا دستگاه به کار می‌رود. جسم و اجزای این ابزار از مواد مانند پلاستیک، فلز یا باکالیت ساخته می‌شوند تا مقاومت و سختی مناسبی داشته باشند. پوش باتن‌های فلزی و پلاستیکی همچنین دارای کنتاکت‌های کمکی هستند که عملکرد آنها را بهبود می‌بخشند. این ابزارها با استفاده از مکانیزم سوئیچی خود، امکان کنترل دقیق‌تر بر روی سیستم یا دستگاه مورد نظر را فراهم می‌کنند.
سطح پوش باتن، به عنوان سری پوش باتن نیز شناخته می‌شود، می‌تواند به دو صورت صاف و مسطح یا گود باشد، به گونه‌ای که شامل حالت انگشت‌شویی یا کله قارچی با گاهی حاوی کلید برای قفل کردن تجهیزات باشد. این سری پوش باتن معمولاً به شکل گرد یا مربعی طراحی می‌شود، که انعطاف بیشتری در استفاده و قرار گرفتن در سیستم‌ها و دستگاه‌های مختلف فراهم می‌کند.
دکمه یا سری پوش باتن به چندین شیوه مختلف فشار داده می‌شود:
- فشار دادن با انگشت شست به صورت سطحی
- فشار دادن به صورت عمیق
- ضربه زدن
- مشت زدن
این انواع فشاردهی امکان کنترل متنوع‌تری را برای استفاده از دکمه یا سری پوش باتن فراهم می‌کنند، از فشار سبک با انگشت تا فشار عمیق و حتی از طریق ضربه‌زدن یا مشت‌زدن.
پوش باتن از چه اجزایی تشکیل شده است؟
ساختارهای شستی حاوی پیستون، فنر بازگشتی و مجموعه کنتاکت‌ها به عنوان یک واحد مهم در سیستم‌های کنترل و ابزارهای الکتریکی شناخته می‌شوند. در نمونه زیر، یک شستی فشاری باز (NO) نمایش داده شده است که در حالت باز، هیچ جریانی از آن عبور نمی‌یابد. هنگامی که فشار به شستی اعمال نمی‌شود، پیستون به کمک فنر به وضعیت باز بازمی‌گردد. از طرفی، شستی‌های بسته (NC) همچون نمونه زیر، برای کنترل و باز و بسته کردن یک مدار استفاده می‌شوند. کنتاکت‌ها در حالت عادی بسته هستند و این امکان وجود دارد که جریان در مدار کنترل حاضر باشد. با فشردن شستی، کنتاکت‌ها باز می‌شوند و جلوگیری از ورود جریان به مدار کنترل صورت می‌گیرد. این شستی‌ها به عنوان اتصال‌های آنی شناخته می‌شوند، زیرا کنتاکت‌ها تا زمانی که فشار به آنها اعمال شود، باز هستند.
عملکرد پوش باتن اشنایدر:
پوش باتن، یک ابزار با عملکردی متمایز از طریق فنر داخلی است که تا زمانی که تحت فشار قرار گرفته و عمل مورد نظر را انجام داد، به صورت خودکار به حالت اولیه باز می‌گردد. در نمونه قفل‌شو، پوش باتن پس از فشردن، قفل می‌شود و تنها با چرخش سری کله قارچی مانند XB5AS542 در جهت عقربه‌های ساعت آزاد شده و به حالت اولیه باز می‌گردد.
در نمونه قفل‌شو کلیددار مانند XB4BS9442، با استفاده از کلیدی که روی سری کله قارچی تعبیه شده، امکان قفل کردن پوش باتن و جلوگیری از هر گونه فشردن و عملکرد غیرمجاز را فراهم می‌کند. این نوع استفاده در مناطق عملیاتی حیاتی جهت اختصاص دسترسی تنها به افراد واجد شرایط اهمیت دارد.
کدبندی پوش باتن‌ها بر اساس رنگ آنها انجام می‌شود، به‌طوری که برای هر عملکرد، یک رنگ مشخص اختصاص داده می‌شود. این اقدام از اشتباهات در فشردن دکمه‌ها توسط اپراتورها جلوگیری می‌کند.
پوش باتن XB4BW3165 با جنس بدنه از فلز کروم، عملکرد بازگشت فنری، و رنگ سفید جهت لامپ BA9s بدون لامپ به کار می‌رود. تعداد کنتاکت کمکی در این قطعه 1NO+1NC است و ولتاژ تغذیه برای راه‌اندازی این محصول کمتر از 250 ولت میباشد.
پوش باتن‌های متنوع اشنایدر:
برای کنترل و قطع و وصل کنتاکتورها، اغلب از انواع پوش باتن یا شستی در سیستم‌های الکتریکی استفاده می‌شود. شستی‌ها کلیدهای لحظه‌ای هستند که با فشار به یک دکمه، تیغه‌های هادی را حرکت داده و دو کنتاکت را به یکدیگر متصل یا از هم جدا می‌کنند.
این عملکرد معمولاً توسط دست انسان انجام می‌شود، اما در برخی دستگاه‌ها از پدال (فرمان با پا) و حرکات مکانیکی دستگاه و ماشین (میکروسوئیچ) نیز بهره می‌گیرند. در مدارهای فرمان اغلب از دو نوع پوش باتن یا شستی استفاده می‌شود، شستی وصل (استارت)، شستی قطع (استپ) و ترکیب هر دو. در ادامه، انواع پوش باتن اشنایدر به دقت بررسی خواهند شد.
شستی استارت (START):
شستی استارت، ابزاری است که با تحریک یا فشار دادن، کنتاکت قطع را به هم وصل می‌کند. این شستی در حالت عادی باز بوده و با لمس لحظه‌ای، بسته می‌شود. در داخل شستی استارت، یک فنر قرار داده شده است که باعث بازگشت به حالت اولیه می‌شود. رنگ معمولی شستی استارت سبز یا مشکی است، اما ممکن است تنوعی در رنگهای دیگر نیز وجود داشته باشد.
شستی استوپ (STOP):
شستی استوپ، ابزاری است که با تحریک یا فشار دادن، کنتاکت وصل را قطع می‌کند. این شستی در حالت عادی بسته بوده و با فشار دادن به صورت لحظه‌ای، باز می‌شود. در داخل شستی استوپ نیز یک فنر قرار دارد که بازگشت آن را فراهم می‌کند، اما مدار کنتاکتور با استفاده از تیغه کمکی (کنتاکت باز) به حالت وصل باقی می‌ماند. در مواقعی که از کمکی استفاده نشود، ممکن است مدار ناپایدار شود.
البته، زمانی که کنتاکتور را از طریق شستی استوپ قطع کنیم، این موضوع را می‌توان مشاهده کرد که در صورت قطع جریان برق شبکه، مدار کنتاکتور قطع می‌شود و با برقرار شدن جریان برق، کنتاکتور وصل نمی‌شود مگر اینکه مدار را دوباره با شستی استارت فعال کنیم. رنگ معمولی شستی استوپ قرمز است.
شستی استارت – استوپ دوبل:
شستی استارت – استوپ دوبل، یک ترکیب منحصر به فرد از شستی استارت و شستی استوپ است که در سیستم‌های الکتریکی به کار می‌رود. در این نوع شستی، شمارۀ دو رقمی معین می‌کند که چند تیغه بسته (استوپ) و چند تیغه باز (استارت) دارد. به عنوان مثال، شستی استوپ استارت دوبل با شماره ۱۱، شستی استارت تکی با شماره ۱۰ و استوپ تنها با شماره ۰۱ شناسایی می‌شوند. عدد ۳۲ نمایانگر یک شستی مرکب با پنج تیغه است، که سه تای آنها استارت و دو تای دیگر استوپ می‌باشند. جهت فلش روی نشانه‌های اختصاری شستی‌ها، جهت نیرو برای بازگشت فنر به حالت اولیه را مشخص می‌نماید.
در نقشه‌های برقی، اغلب دستگاه‌ها در حالت قطع (خاموش نرمال) قرار دارند و تیغه‌ها از سمت چپ به راست اتصال می‌یابند. نقشه‌های اتصال، در صورت امکان به شکل عمودی و به ویژه برای مدارهای فرمان ترسیم می‌شوند.
ساختار پوش باتن اشنایدر:
ساختار شستی‌ها اشنایدر از یک ترکیب پیستون، فنر بازگرداننده، و مجموعه کنتاکت‌ها تشکیل شده است. در تصویر زیر، یک شستی فشاری باز (NO) نشان داده شده است که در حالت باز، جریانی از آن عبور نمی‌کند. زمانی که فشار روی شستی قطع می‌شود، پیستون با کمک فنر به موقعیت باز برمی‌گردد.
شستی‌های بسته (NC) مانند شکل زیر، جهت باز و بسته کردن یک مدار به‌کار می‌روند. در حالت عادی، کنتاکت‌ها بسته هستند و امکان جریان جریان در مدار کنترل وجود دارد. با فشرده شدن شستی، کنتاکت‌ها باز می‌شوند و ورود جریان به مدار کنترل ممنوع می‌شود. این نوع شستی‌ها از نوع اتصال آنی هستند، زیرا کنتاکت‌ها تا زمانیکه پیستون فشار داده می‌شود باز می‌مانند.
شستی‌ها به‌گونه‌ای ساخته می‌شوند که زمانی که یک شستی در حالت استارت است، برای مدار دیگر می‌تواند به عنوان استوپ عمل کند. شستی‌های فشاری دارای کنتاکت‌های باز (NO) و کنتاکت‌های بسته (NC) هستند. در برخی موارد، هر دو نوع کنتاکت باز و بسته در یک شستی استفاده می‌شود. شستی‌های فشاری ۲۲ میلیمتری حداکثر می‌توانند ۶ مدار را کنترل کنند، اما شستی‌های فشاری ۳۰ میلیمتری در بیشترین حالت می‌توانند ۱۶ مدار را کنترل کنند.
کد رنگی پوش باتن اشنایدر:
با توجه به استاندارد بین‌المللی IEC-204-DIN 4818، استفاده از کدهای رنگی برای شستی‌ها و نمایشگرهای نوری توصیه شده است. این کدهای رنگی در تابلوهای ساختمان و نمایشگرهای نوری به‌کار می‌روند. در زیر کدهای رنگی برای نمایشگرهای نوری معرفی شده‌اند که در تابلوهای ساختمان و دستگاه‌های کنترل مورد استفاده قرار می‌گیرند:
– شستی قرمز رنگ:
برای قطع عملیات به‌کار می‌رود. با فشردن این شستی، می‌توان یک یا چند موتور را خاموش کرد.
– شستی قرمز قارچی:
در مدار کنترل برای قطع اضطراری به‌کار می‌رود، همراه با برچسب زرد رنگ.
– شستی سبز رنگ یا سیاه:
برای حالت وصل و یا راه‌اندازی به‌کار می‌رود، مانند وصل مدار به منبع تغذیه، راه‌اندازی یک یا چندین موتور با عملکرد مشخص، یا راه‌اندازی قسمت‌های الکتریکی یک ماشین.
– شستی زرد رنگ:
برای راه‌اندازی در حالت غیر نرمال به‌کار می‌رود، مثلاً راه‌اندازی یک موتور در جهت عکس حالت نرمال یا راه‌اندازی حرکتی جهت دوری از خطر. با فشردن این شستی، برق تمام قسمت‌هایی که در مراحل قبل وصل شده بود، قطع می‌گردد.
– شستی سفید و آبی:
این شستی‌ها به‌عنوان نمایانگر برای هر مقصود دیگری قابل استفاده هستند.
جعبه فرمان پوش باتن:
استفاده از جعبه فرمان پوش باتن برای نصب آسان تجهیزات فرمان دستی و چراغ‌های سیگنالی از جمله پوش باتن، شستی‌های قطع اضطراری و موارد دیگر بسیار مفید است. این جعبه می‌تواند میزبان انواع شستی‌های فرمان و چراغ‌های سیگنال با قطر ۲۲ میلیمتر مثل چراغ سیگنال سبز پلاستیکی با کد (XB5AVB3) یا شستی اضطراری با کله قارچی پلاستیکی (XB5AS542) شود.
جعبه فرمان اشنایدر به خوبی با محیط اطراف هماهنگ شده و به‌طور کامل قابل بازیافت است. این محصول در دسته محصولات سبز Premium قرار دارد.
جعبه‌های فرمان اشنایدر الکتریک به انواع مختلفی بر اساس نیازهای کاربر طراحی و تولید شده‌اند؛ از جمله تک دکمه، دو دکمه، سه دکمه و غیره. به عنوان مثال، شکل بالا XALD02 یا جعبه فرمان بدون پوش باتن دو دکمه از خط محصولات Harmony XALD اشنایدر الکتریک است. این جعبه از جنس پلی‌کربنات ساخته شده و محفظه آن به رنگ خاکستری روشن و درپوش آن به رنگ خاکستری تیره میباشد.
این محصول دارای کاربری راحت و قابلیت مونتاژ آسان است. دمای مناسب برای نصب و نگهداری آن در بازه ۴۰ تا ۷۰ درجه سانتیگراد با درجه حفاظت IK03 بر اساس استاندارد EN 50102 است.
پوش باتن امرجنسی کله قارچی اشنایدر:
پوش باتن‌های الکتریکی اشنایدر در مدل‌ها و انواع مختلفی تولید می‌شوند، و یکی از این مدل‌ها، پوش باتن امرجنسی کله قارچی است. این نوع پوش باتن از نوع XB5 با عملکرد قفل مکانیکی برای فرمان‌های اضطراری استفاده می‌شود. بدنه این محصول از جنس پلاستیک و اتصالات آن از آلیاژ نقره ساخته شده است. ولتاژ مورد نیاز برای این محصول در محدوده ۱۲۰ تا ۶۰۰ ولت AC یا DC قرار دارد.
به طور کلی، کلیدهای امرجنسی یا قطع اضطراری همانطور که از نامشان پیداست، برای قطع اضطراری در تابلو برق مورد استفاده قرار می‌گیرند. عملکرد آنها همانند یک پوش باتن استوپ است که به کنتاکتور متصل می‌شود؛ یعنی با فشار دادن پوش باتن، کنتاکتور قطع می‌شود و از این طریق فرمان هشدار صادر می‌شود.
قطر محل نصب امرجنسی کله قارچی XB5، ۲۲ میلیمتر بوده و بدون لامپ سیگنال است، همچنین دارای یک کنتاکت NC است که با سرعت آهسته (Slow-Break) عمل می‌کند.
علاوه بر این، عملکرد پوش باتن امرجنسی قفل مکانیکی دارد؛ به این معنا که با فشار دادن پوش باتن، محصول قفل می‌شود و تنها با چرخاندن سری آن در جهت عقربه‌های ساعت از حالت قفل خارج و آزاد می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود که هنگام خرید این محصول، به این ویژگی‌ها برای نصب در تابلو برق توجه کنید.
تفاوت میان پوش باتن و کلید امرجنسی با کلید قطع اضطراری:
شرکت اشنایدر الکتریک دو نوع پوش باتن را به بازار عرضه می‌کند:
- کلید قطع اضطراری با عملکرد قفل مکانیکی:
این نمونه پوش باتن به صورت مستقیم مدار را باز می‌کند. سرعت باز شدن کنتاکت‌های NC و در نتیجه تولید فرمان قطع (OFF)، به سرعت پوش باتنی که فشار داده شده است، بستگی دارد.
در برخی موارد، فرمان قطع (OFF) می‌تواند قبل از فعال شدن مکانیسم قفل، در یک لحظه، تولید شود.
- کلید توقف اضطراری با عمل تریگر (مدار رها ساز) و قفل مکانیکی:
عملکرد این پوش باتن مشابه مدل قبلی است و به صورت مستقیم مدار را باز می‌کند. همچنین سرعت باز شدن کنتاکت‌های NC و در نتیجه تولید فرمان قطع (OFF)، به سرعت پوش باتنی که فشار داده شده است، بستگی دارد.
انرژی ذخیره شده در فنر برای فعال کردن هر دو مکانیسم قفل‌گذاری و باز‌کردن مدار از طریق کنتاکت‌های NC به کار می‌رود. این امر به این معناست که مکانیسم قفل‌گذاری نمی‌تواند بدون فرمان قطع اجرا شود، و به طبع، دستور قطع (OFF) هم بدون قفل کردن سیستم تولید نمی‌شود.
استانداردها و قوانین در زمینه پوش باتن و کلید قطع اضطراری:
عملکرد کلید قطع اضطراری به استانداردها و قوانین مربوط به دستگاه‌ها و ماشین‌آلات وابسته است. استانداردهای مانند ۲۰۰۶/۴۲/EC، EN/IEC 60204-1، EN ISO 13850 و IEN/IEC 60947-5-5 این عملکرد را تعریف کرده‌اند. در تمام این استانداردها، ذکر شده است که توقف اضطراری باید همراه با مکانیسم قفل‌گذاری باشد و انجام یکی بدون دیگری امکان‌پذیر نیست.
یکی از مسائل مهم در کاربرد کلید امرجنسی، پیشگیری از وقوع حوادث و حفظ ایمنی افرادی است که با ماشین‌آلات کار می‌کنند. استانداردها به منظور کاهش خطرات ناشی از شوک الکتریکی یا آتش‌سوزی در محیط‌های صنعتی مختلف، نیاز به قابلیت قفل‌گذاری در کلید امرجنسی را تأکید کرده‌اند.
این استانداردها تعیین کرده‌اند که دستگاه‌ها برای توقف اضطراری باید قابلیت قفل‌گذاری داشته باشند. استفاده از شستی مکانیزم تریگری ممکن است لازم نباشد، اما اگر وجود داشته باشد، دستگاه ایمن‌تر و کمتر در معرض خطر خواهد بود، زیرا احتمال خطر کمتری وجود دارد.
جمع‌بندی از تعریف پوش باتن
در این مقاله از الکتروشایلی، به بررسی انواع پوش باتن و کلیدهای قطع اضطراری از شرکت اشنایدر الکتریک پرداختیم. در ابتدا، انواع شستی‌ها مانند استارت، استوپ و استارت-استوپ دوبل را مورد بررسی قرار دادیم و نحوه عملکرد هرکدام را توضیح دادیم. سپس به بررسی ساختمان پوش باتن و اهمیت استفاده از جعبه فرمان اشنایدر پرداختیم.
در بخش دیگر، به تفاوت‌های بین پوش باتن با کلید امرجنسی با کلید قطع اضطراری پرداختیم و نقش هرکدام در مواقع اضطراری و ایمنی ماشین‌آلات را مورد بررسی قرار دادیم. در این بخش نیز به استانداردها و قوانین مرتبط با عملکرد این دستگاه‌ها پرداختیم و نکات ایمنی در نصب و استفاده از آنها را برجسته کردیم.
در نهایت، به توضیحاتی درباره کد رنگی پوش باتن اشنایدر پرداختیم و نحوه استفاده از این کدها در تابلوها و دستگاه‌های برقی را تشریح کردیم. این مقاله به خواننده اطلاعات جامعی ارائه داد تا با انتخاب و استفاده صحیح از این تجهیزات، ایمنی و عملکرد بهتری را در سیستم‌های برقی خود تضمین کند.
